تعیین مقدار جریب در دورة تیموری برپایة نسخة خطی مختصر در قواعد علم حساب و مساحت

مالیات ارضی یکی از مهمّ‌ترین اقسام مالیات و از اصلی‌ترین منابع درآمد حکومت‌های ایران در سده‌های میانه بوده‌است؛ به همین دلیل دیوانیان اهتمام ویژه به مساحی اراضی زیر کشت داشته‌اند. باتوجّه‌به اینکه شناخت آحاد پیمایش و اندازه‌گیری سطوح و مساحت می‌تواند شناخت ما را از وضعیت امور دیوانی و مملکت‌داری هر دوره افزایش دهد، پژوهش حاضر بر آن است که در ابتدا نسخة خطی مختصر در قواعد علم حساب و مساحت را که رساله‌ای در آموزش ریاضیات و مساحی و مربوط به نیمة قرن نهم هـ.ق است، معرفی کند و سپس با تدقیق در متن نسخه به این پرسش پاسخ دهد که واحدهای اندازه‌گیری سطوح و تعیین مساحت در دورة تیموری چه بوده‌اند و انتخاب این واحدها چه نسبتی با نوع دیوان‌سالاری تیموریان داشته‌است؟ همچنین براساس اطّلاعات نسخه، مقدار «جریب» را برپایة روش اندازه‌گیری متریک تعیین و ثابت کند که این مقدار، مستقل از متغیرهای دیگر ازجمله نوع کشت و آبیاری و بذر است.یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که واحدهای عمومی برای تعیین مساحت، «جریب شاهی» و «جریب دهقانی» بوده و همچنین در پیمایش سطوح از آحاد «ذراع»، «قبضه» و «اشل» استفاده می‌شده که نسبت مستقیمی با سیاست یکسان‌سازی آحاد و اوزان در عصر تیموریان داشته ‌است؛ همچنین نظریه محققانی مانند لمتون و هینتس که این مقدار را وابسته به نوع کشت و آبیاری دانسته‌اند، برای دورة تیموری نادرست است.